Τέχνη & Θεολογία, από τα κείμενα του αρχιμ. Βασίλειου Γοντικάκη (3ο Μέρος)

Αυτός εξάλλου κι ο στόχος τους. Αυτό του ορθοδόξου καλλιτέχνη το τέλος κι η αποστολή. Να μας φανερώσει κάτι απ των αοράτων τα κάλλη[1].  Να μας μεταδώσει αυτή τη χάρη τη θεία με την τέχνη του[2]. Να γίνει ο ίδιος και το έργο του, ιερουργός, όργανο, λύρα του Πνεύματος[3].  Μα όχι απροϋπόθετα. Τότε μόνο. Όταν παραδοθεί ολοκληρωτικά στο θέλημα του Θεού. Όταν αποταχθεί πλήρως το ίδιον θέλημά του. Όταν προσφέρει τον εαυτό του διάκονο[4] ˙ τότε. Τότε πάσχει ο ίδιος τα θεία ˙ γίνεται θεολόγος ˙ «συγκλονίζεται» ˙ «απορροφάται από τον έρωτά του, τον θείο.

Και ξεχνά τον εαυτό του». Δεν μπορεί να περιαυτολογεί[5], να αυτοπροβάλλεται[6], να αυτοσχεδιάσει ατομικά[7] και να προσφέρει μιαν ανησυχία και μια δουλειά διανοητική[8]. Αλλά αρνείται  και υπερβαίνει[9] εν τέλει κι αυτή την ίδια του την ιδιότητα ˙ τον εαυτό του ως καλλιτέχνη. Και ως όντως θεολόγος – όντως καλλιτέχνης , αποτελεί για την Εκκλησία ευλογία[10] ˙ γιατί χάνεται σαν τον Πανσέληνο. Χάνεται για μας στην ελευθερία της ανυπαρξίας[11]. Γιατί έτσι μας σέβεται και μας βοηθά[12] φανερώνοντας απλώς τη χάρη που ο ίδιος γεύεται.  Και το μόνο δικό του που βρίσκει στο έργο του – ίσως ούτε κι αυτό – το εντοπίζει στο «δια χειρός»[13]. Κι έτσι υπάρχει αληθινός ˙ άγιος[14].

Χωρίς να χει σημασία τόση αυτό που σου λέει  η λέξη ή το έργο του, αλλά η χάρη, η ευωδία, το Πνεύμα που αναδύεται μέσα απ’ αυτό. Αφού, «αυτό που έχουν οι Άγιοι δεν είναι τα ανθρώπινα ταλέντα ή προτερήματα: σοφίας, ρητορικής ή ποιήσεως. Αλλά ότι όλα αυτά τα άγιασαν προσφέροντας τα στο Θεό. Και δι’ αυτών φανερώνεται η Χάρις που παρηγορεί και θεώνει τον άνθρωπο.»[15] Αφού ο ολιγογράμματος Θεοφάνης δεν αναδεικνύεται μεγάλος αγιογράφος γιατί απλώς είναι ταλαντούχος ζωγράφος αλλά γιατί ταυτόχρονα υπάρχει ως αυστηρός μοναχός[16]. Μένεις αλλιώς , όπως παρατηρεί ο γέροντας στο παράδειγμα του Μιχαήλ Αγγέλου στις νωπογραφίες της Καπέλα Σιξτίνα, κατάπληκτος απ’ το ταλέντο, τη δουλειά και τη φαντασία ˙ μα παγωμένος απ’ την «τόση έλλειψη πνευματικής θέρμης»[17].

Προϋπόθεση όμως αυτού του αληθινού, του γνήσιου, του άγιου, του ταπεινού, του γαλήνιου και ένθεου[18], του ευαίσθητου[19] , του ποιητή και καλλιτέχνη[20], είν’ η συντριβή[21] κι ο πόνος[22] – εμείς λέμε είτε ακούσιος είτε εκούσιος. Γι’ αυτό κι «ο Ορθόδοξος αγιογράφος είναι ασκητής.» Γι’ αυτό «Προετοιμάζεται με νηστεία και προσευχή για να εξασκήσει την ιερή του τέχνη.»[23], Μιμητής του Βασιλιά της Δόξης που εμπνέει το ήθος και το κάλλος του Σταυρού.[24]