Οι δρόμοι της λύτρωσης στο Γ. Βιζυηνό (Ηρακλής Ψάλτης, φιλόλογος)

 Αφού μελετήθηκαν διεξοδικά τα ηθικά ζητήματα που τίθενται στο κλασικό διήγημα “Το αμάρτημα της μητρός μου” (προηγούμενη δημοσίευση:http://bitly.com/1Qry2H2), στη μελέτη του φιλολόγου κ. Ηρακλή Ψάλτη σχετικά με τα θέματα της αμαρτίας και της λύτρωσης στο έργο του Γ. Βιζυηνού, από την άποψη της Ορθόδοξης Θεολογίας, συνεχίζουμε σήμερα με την παρουσίαση των τρόπων λύτρωσης στο ίδιο κείμενο.

Η λύτρωση επιδιώκεται από τους ήρωες του διηγήματος, αλλά δεν διαφαίνεται να κατακτιέται. Οι δρόμοι της είναι πολλοί: ο προσωπικός Θεός, η Εκκλησία, η εξομολόγηση, η συγχώρεση/το συγχωροχάρτι, η προσευχή, τα δάκρυα, η μόρφωση, ο θάνατος, οι υιοθεσίες-ο Άλλος, οι μαγγανείες/ δεισιδαιμονίες.

Ο προσωπικός Θεός υπάρχει. Η μάνα συχνά «συνομιλεί» με έναν προσωπικό, ζωντανό, παντογνώστη και λυτρωτή Θεό, ο οποίος βρίσκεται παντού: στην Εκκλησία, στο εικονοστάσι, στο σπίτι τους, όπου βρίσκεται η Δεσποινιώ: –Ευχαριστῶ σε, Θεέ μου! ἔλεγα νύχτα καί μέρα. Εὐχαριστῶ σε ἡ ἁμαρτωλή, πού ἐσήκωσες τήν ἐντροπή καί ἐξάλειψες τήν ἁμαρτία μου![339] (Θεός-λυτρωτής). Συνδιαλέγεται μαζί του και κλείνει «συμφωνίες»[340].

Η Εκκλησία είναι ο χώρος στον οποίο οδηγείται η άρρωστη κόρη, η Αννιώ, για σαράντα μέρες, για να κατισχύσει η θεία Χάρη των δαιμονίων[341]. Έτσι, η Εκκλησία προσφέρει στη μητέρα, η οποία, όμως, δεν παραλείπει να χρησιμοποιεί και τα «σαλαβάτια» τῶν μαγισσῶν[342], την τελευταία ελπίδα για τη σωτηρία της κόρης. Στο χώρο της, επίσης, γίνεται και η «επισημοποίηση» της πρώτης υιοθεσίας ενώπιον της εικόνος του Χριστού και το «νέο» της παιδί παραδίδεται από τον ιερέα[343]. Τέλος είναι η Εκκλησία (ο ιερέας), πάλι, που της υπενθυμίζει τις υποχρεώσεις της απέναντι στα άλλα παιδιά της μετά τον θάνατο της δεύτερης Αννιώς[344].

Η εξομολόγηση λειτουργεί πολλαπλά. Η μητέρα αποκαλύπτει στον Γιωργή ότι το «μυστικό» της το έχει ήδη εξομολογηθεί στον πνευματικό της[345]. Η μητέρα, συνεπώς, ως χριστιανή ακολουθεί την οδό της μετάνοιας και της εξομολόγησης. Το εξομολογείται όμως και στον γιό της στο σπίτι, με τον οποίο έχει από παλιά αναπτύξει μια ουσιαστικότερη επικοινωνία. Ο τελευταίος προσπαθεί να τη βοηθήσει ζητώντας τη συνδρομή του Πατριάρχη Κωνσταντινούπολης, της κορυφαίας μορφής της Ορθοδοξίας. Ο Πατριάρχης Ιωακείμ ο Β΄ (1802-1878 μ. Χ.) την εξομολογεί στο Πατριαρχείο, κι ενώ δίνεται η εντύπωση αρχικά ότι η μητέρα του επιτέλους λυτρώνεται από το βάρος της ενοχής για τον ακούσιο φόνο της κόρης της, και η προσπάθεια αυτή τελικά δεν ευδοκιμεί[346]. Αλλά και το ίδιο το λογοτεχνικό κείμενο θεωρείται από κάποιους κριτικούς ως μια μορφή εξομολόγησης του ίδιου του  συγγραφέα από το δημόσιο βήμα της λογοτεχνικής διήγησης για τις δικές του ενοχές: γεννιέται αντί της κόρης/αδελφής και δεν την υποκαθιστά στον θάνατο[347].

Η συγχώρεση ζητείται. Όλες οι ενέργειες της μητέρας μετά το δυσάρεστο συμβάν αποσκοπούν στη συγχώρεση της αμαρτίας της από τον Θεό. Φτάνει μάλιστα στο σημείο να βγάλει συγχωροχάρτι από τα Ιεροσόλυμα, για να την «πετύχει», τουλάχιστον, «συμβατικά». Συγχώρεση της ζητά και ο γιός της, ο Γιωργής, για τη συμπεριφορά του απέναντι στο Κατερινιώ, τη δεύτερη υιοθετημένη κόρη της, μετά την εξομολόγησή της, συνειδητοποιώντας τη φρικτή και αμείλικτη Κόλαση του αισθήματος ενοχής των είκοσι οκτώ ετών που βιώνει η θεοφοβούμενη μητέρα του[348]. Η μητέρα του τον συγχωρεί αμέσως μετά τη μεταστροφή του[349].

[Συνεχίζεται]

[339]Γ. Μ. Βιζυηνός, όπ. παρ., σ.24.

[340]Γ. Μ. Βιζυηνός, όπ. παρ., σ.9: «Ἐνθυμήθηκες τήν ἁμαρτίαν μου καί ἐβάλθηκες νά μοῦ πάρῃς τό παιδί, γιά νά μέ τιμωρήσῃς. Εὐχαριστῶ σε, Κύριε! Πάρε μου ὅποιο θέλεις, ἔλεγε, καί ἄφησέ μου τό κορίτσι».

[341]Γ. Μ. Βιζυηνός, όπ. παρ., σ.6: «Ἔπρεπε λοιπόν νά μείνῃ σαράντα ἡμερονύκτια ἐντός τῆς ἐκκλησίας, πρό τοῦ ἁγίου βήματος, ἐνώπιον τῆς Μητρός τοῦ Σωτῆρος (…) Διότι μέχρι τοσούτου ἠμπορεῖ νά ἀντισταθῇ ἡ τρομερά ἰσχυρογνωμοσύνη τῶν δαιμονίων εἰς τόν ἀόρατον πόλεμον μεταξύ αὐτῶν καί τῆς θείας χάριτος».

[342]Γ. Μ. Βιζυηνός, όπ. παρ., σ.5.

[343]Γ. Μ. Βιζυηνός, όπ. παρ., σ.21.

[344]Γ. Μ. Βιζυηνός, όπ. παρ., σ.14-15, επίσης σ.13: «Καί ἐχρειάσθη καιρός, ἐχρειάσθησαν αἱ νουθεσίαι καί ἐπιπλήξεις τῆς ἐκκλησίας,  ὅπως  συνέλθῃ  εἰς  ἑαυτήν  καί  ἐνθυμηθῇ  τά  ἐπιζῶντα τέκνα της, καί  ἀναλάβῃ τά οἰκιακά της καθήκοντα».

[345]Γ. Μ. Βιζυηνός, όπ. παρ., σ.21.

[346]Γ.Μ. Βιζυηνός, Νεοελληνικά Διηγήματα, όπ. παρ., σσ.26-27: «Τί νά σέ πῶ, παιδί μου! ἀπήντησε τότε σύννους καθώς ἦτον· ὁ Πατριάρχης εἶναι σοφός καί ἅγιος ἄνθρωπος. Γνωρίζει ὅλαις ταῖς βουλαῖς καί τά θελήματα τοῦ Θεοῦ, καί συγχωρνᾷ ταῖς ἁμαρτίαις ὅλου τοῦ κόσμου. Μά, τί νά σέ πῶ! Εἶναι καλόγερος. Δέν ἔκαμε παιδιά, γιά νά μπορῇ νά γνωρίσῃ, τί πρᾶγμα εἶναι τό νά σκοτώσῃ κανείς τό ἴδιο τό παιδί του! Οἱ ὀφθαλμοί της ἐπληρώθησαν δακρύων καί ἐγώ ἐσιώπησα».

[347] Β. Αθανασόπουλος, «¨Το αμάρτημα της μητρός μου¨ ή Η ενοχή του Βιζυηνού για τη μη  υποκατάσταση της πεθαμένης αδελφής» στο Οι μύθοι της ζωής και το έργο του Γ. Βιζυηνού, όπ. παρ., σσ. 214-229, εδώ σ.221.

[348]Γ. Μ. Βιζυηνός, όπ. παρ., σ.25: «τί φρικτή καί ἀμείλικτος Κόλασις! Ἐπί εἰκοσιοκτώ τώρα ἔτη βασανίζεται ἡ τάλαινα γυνή χωρίς νά δυνηθῇ νά κοιμήσῃ τόν ἔλεγχον τῆς συνειδήσεώς της, οὔτε ἐν ταῖς δυστυχίαις οὔτε ἐν ταῖς εὐτυχίαις της!».

[349]Γ. Μ. Βιζυηνός, όπ. παρ., σ.25: «Ἔτσι νἄχῃς τήν εὐχή τοῦ Χριστοῦ καί τῆς Παναγίας! εἶπεν ἡ μήτηρ μου».