«Φρούρησον πανένδοξε»

Στη βυζαντινή μουσική δημιουργία η εορτή του αγίου Δημητρίου κατέχει σπουδαία θέση. Αυτό οφείλεται στην πλούσια υμνογραφική παραγωγή για τον άγιο Δημήτριο, αλλά και στην πολιουχική σχέση του Αγίου Δημητρίου με την Θεσσαλονίκη και την λειτουργική έξαρση της εορτής στην πόλη καταγωγής του.

Σημαντικός σταθμός της βυζαντινής μελοποιΐας αποτελεί η περίοδος της καλοφωνίας. πρόκειται για της εποχή της βυζαντινής   «Ars Nova» κατά την οποία το ανώνυμο μουσικό ρεπερτόριο γίνεται αντικείμενο έντεχνης καλοφωνικής επεξεργασίας. Ένας από τους κύριους εκπροσώπους της εποχής αυτής είναι και ο άγιος Ιωάννης Παπαδόπουλος, ο Κουκουζέλης. Με βάση το δοξαστικό  των αποστίχων του Εσπερινού της εορτής του αγίου Δημητρίου «Ἔχει μὲν ἡ θειοτάτη σου ψυχὴ καὶ ἄμωμος»  ο άγιος Ιωάννης ο Κουκουζέλης δημιουργεί μια νέα σύνθεση. Το μουσικό αυτό φαινόμενο λέγεται «Επιβολή». Σύμφωνα με αυτό ο συνθέτης  δημιουργεί ένα καινούργιο μάθημα με αφαίρεση τμήματος του αρχικού ποιητικού  κειμένου, προσθήκη στίχων, αλλαγή του ήχου από πλ. δ΄σε πλ. β΄, καλοφωνική μελισματική διάνθηση της μελωδίας και συμπλήρωση κρατήματος στο τέλος. Αυτό το είδος της βυζαντινής μελοποιΐας  με το επιτηδευμένο ύφος, ταιριάζει στο πανηγυρικό χαρακτήρα των ακολουθιών και μάλιστα σε γιορτές όπως του Μεγαλομάρτυρα Δημητρίου. Αποτελεί δε έκφραση της πολιτισμικής ακμής του Βυζαντίου και της υψηλής μουσικής παιδείας.

Μπορούμε να ακούσουμε το μάθημα «Φρούρησον πανένδοξε» από την Ελληνική Βυζαντινή Χορωδία, υπό την διεύθυνση του Άρχοντος Πρωτοψάλτου Λυκούργου Αγγελόπουλου. Στο βαθμό που μπορούμε να κρίνουμε την εκτελεστική δεινότητα της χορωδίας μπορούμε να πούμε ότι πρόκειται για μια υποδειγματική ερμηνεία μέσα από την οποία οι επιμέρους μελωδικές γραμμές ενώνονται αριστοτεχνικά δίνοντας την αίσθηση της συνεχούς ροής της μελωδίας.

Το αρχικό απόστιχο σε ήχο πλάγιο του τετάρτου έχει ως εξής:

Ἔχει μὲν ἡ θειοτάτη σου ψυχὴ καὶ ἄμωμος, ἀοίδιμε Δημήτριε, τὴν οὐράνιον Ἱερουσαλὴμ κατοικητήριον, ἧς τὰ τείχη, ἐν ταῖς ἀχράντοις χερσὶ τοῦ ἀοράτου Θεοῦ ἐζωγράφηνται. Ἔχει δὲ καὶ τὸ πανέντιμον, καὶ ἀθλητικώτατόν σου σῶμα, τὸν περίκλυτον τοῦτον ναὸν ἐπὶ γῆς, ταμεῖον ἄσυλον θαυμάτων, νοσημάτων ἀλεξητήριον, ἔνθα προστρέχοντες, τὰς ἰάσεις ἀρυόμεθα.

και το  καλοφωνικό στιχηρό σε ήχο πλάγιο του δευτέρου του αγ. Ιωάννη του Κουκουζέλη

Φρούρησον πανεύφημε, τὴν σὲ μεγαλύνουσαν πόλιν, ἀπὸ τῶν ἐναντίων προσβολῶν, παρρησίαν ὡς ἔχων, πρὸς Χριστὸν τόν σὲ δοξάσαντα. Αοίδημε Δημήτριε, φρούρησον την σε τιμώσαν πόλιν, τους άνακτας συμμάχησον, την πόλιν σου στερέωσον, τους σε τιμώντας ευσεβώς αοίδιμε Δημήτριε (κράτημα τε-ρι-ρεμ) παρρησίαν ως έχων πρός Χριστόν τον σε δοξάσαντα.