Ο εμπνευσμένος λειτουργιολόγος και δάσκαλος Ιωάννης Φουντούλης (Πρωτοπρ. Βασίλειος Ι. Καλλιακμάνης, Καθηγητής Θεολογικής Σχολής Α.Π.Θ.)

[Προηγούμενη δημοσίευση: http://www.pemptousia.gr/?p=169127]

6. Θα μου επιτρέψετε στο σημείο αυτό να αναφερθώ εκτενέστερα στον μα­κα­ρι­στό Ο­μότιμο Κα­θη­γη­τή Ιωάννη Φου­ντούλη, ο οποίος ήταν δάσκαλος των περισ­σο­τέ­ρων από μας. Ο Ι. Φουντούλης θε­ω­ρού­σε τον εαυτό του μαθητή του Π. Τρεμπέλα, του αρχαιολόγου Γ. Σωτηρίου και του Ευαγγέλου Θεοδώρου, τον οποίο δια­δέχ­θηκε στην τότε έδρα της Λει­τουρ­­­γι­κής και Ομι­λητικής στη Θεσσα­λο­νίκη. Για τρι­ά­ντα­ πέ­ντε χρό­νια δίδαξε τα μαθή­μα­τα αυτά στη Θε­ο­λο­γι­κή Σχολή του Α­ρι­στο­τε­λείου Πα­νε­πιστημίου Θεσ­σαλονίκης και συνέβαλε στην ανά­δει­ξη και τη διεθ­νή ακτι­νο­­βο­λία της. Δι­ε­τέλεσε Κοσμήτορας της ίδιας Σχολής και πρώτος Πρό­­εδ­ρος του Τμή­ματος Ποιμαντικής καθώς και μέλος της Συγ­κλή­του του Α.Π.Θ. Το 1996 περάτωσε ευδο­κί­μως την ενεργό υ­­πη­ρεσία του στο Πα­νε­πι­στή­μιο, αλλά δε στα­μάτησε το δημι­ουρ­γι­κό του έργο. Συ­νέ­χισε και ως Ο­μό­τιμος Καθηγητής την ανα­σχό­λησή του με τα θέματα της λατ­ρείας και εξακο­λου­θούσε να συμμετέχει σε πολλά λειτουργικά και ιερατικά συ­νέ­δρια σε πόλεις της Ελλάδος, της Κύπρου και του εξω­τε­ρικού και παρά την επιδεί­νω­ση της υγείας του τα τελευταία χρόνια.

Για μια δε­κα­πενταετία είχε τη Διεύθυνση του Πατριαρχικού Ιδρύ­­μα­τος Πα­τε­ρι­κών Μελετών στή Θεσσαλονίκη, το οποίο διακόνησε με συνέπεια, ενώ παράλληλα α­νέλαβε την ευθύνη με τον ομιλούντα για την επανέκδοση του περιοδικού «Ορθο­δο­ξία» (1994).

 ΄Ηταν  ενεργό μέ­λος της Ειδικής Συ­νο­δικής Επι­τρο­πής Λειτουρ­γι­κής Α­να­­­γεν­­νήσεως της Εκ­κλη­σίας της Ελ­­λάδος και υπήρξε ο αφανής πρωτοστάτης των οκτώ Λει­τουρ­γικών Συ­μπο­σίων που οργα­νώθηκαν από αυτή, ενώ χαιρόταν όταν έβλεπε να εκ­δί­δονται τα πρα­κτικά με τις ειση­γή­σεις των Συμποσίων αυτών. Ανά­λο­γα συ­νέδρια οργάνωνε σε συνερ­γασία με την Ιερά Μητρό­πο­λη Δράμας στο Μοναστήρι της Ει­κο­σι­­φοί­νισσας από το 1985 και εντεύθεν. Τα πρακτικά των συνεδρίων αυτών πλου­τί­ζουν τη θεολογική βιβλιογραφία[19].

Επίσης στην Ιερά Μητρόπολη Θεσσαλονίκης οργανώθηκαν ανάμεσα στα άλλα και τρία ενδιαφέροντα για το θέμα μας Συνέδρια για το Νικόλαο Καβάσιλα, το Φιλόθεο Κόκκινο και το Συμεών Θεσσαλονίκης, όπου ο μακαριστός καθηγητής είχε αναπτύξει θέματα της ειδικότητάς του.

Παράλληλα συνέγραψε εκατοντάδες μελέτες και δεκάδες βιβλία σχετικά με τη θεία λα­τρεία, την Ομιλητική, την αγιολογία- ιδιαίτερα της πατρίδος του- και τις λει­τουργικές τέχνες. Ασχολήθηκε επί σειρά ετών με το λειτουργικό έργο του Συμεών Θεσσα­λο­νί­κης, ενώ τα τελευταία χρόνια μετέφραζε κεί­μενά του στη δημοτική. Η γλώσσα των με­τα­φράσεων αυτών είναι εμ­πνευ­σμένη, ζυμωμένη με το λατρευτικό λόγο και πόρρω απέχει από τις τυποποιημένες μεταφράσεις πατερικών κειμένων πού κυκλοφορούν ε­σχά­­τως. Χαρακτηριστικό του διδακτικού και του συγγραφικού του ταλά­ντου είναι ότι διαλεγόταν πάντοτε ζωντανά και χωρίς επιτήδευση με τους μα­θητές, τους ιερείς και τους συναδέλφους του. Ενσωμάτωνε τις ερω­τή­σεις τους στα κείμενά του και με σαφή, λιτό και διακριτικό τρόπο περιέγραφε το ερευνητικό πλαίσιο αφήνοντας το συ­νο­μι­λη­­τή ή τον α­να­γνώστη να εκμαιεύσει την απάντηση. Είναι ενδεικτικές οι Λει­τουρ­γικές Α­πα­ντήσεις, που από το 1964 δημοσίευε στο περιοδικό «Εφημέριος». Ε­νώ ή­ταν όντως σοφός και βαθύς γνώστης των λει­τουργικών θεμάτων, θεωρού­σε τον εαυ­­τό του πά­ντο­τε μαθητή της Εκ­­κλησίας και άκουγε με προσοχή όσα είχαν να του πουν και οι πιο απλοί ιερείς, τους οποίους τιμούσε ι­διαί­τερα. Με το διδακτικό και συγ­­γρα­φικό του μόχθο κατάφερε να κα­λύ­ψει τα ενδια­φέροντα τόσο των απαιτητικών ερευνητών όσο και του απλού κλήρου και του λαού.

Ο Ι. Φουντούλης σεβόταν την παράδοση, αλλά φρόντιζε να ε­πι­ση­μαί­νει και τις στρεβλώσεις στα λειτουργικά πράγματα, που επισώρευσε ο χρόνος και η άγνοια. Παράλληλα με εύστοχο τρόπο επισή­μαι­νε τους κινδύνους από την εκκο­σμί­κευση της λειτουργικής ζωής. Δίδασκε χα­ρα­κτηριστικά: «Μεταπολεμικώς η τεχνο­λο­γική εξέ­λι­ξη και η οικο­νομική ευμάρεια επέτρεψε το κτίσιμο νέων ναών, τη γενί­κευ­ση της χρή­σεως του ηλεκτρικού ρεύματος για το φωτισμό και τη θέρμανση του ναού, την εγκα­τάσταση μεγαφώνων, την κατασκευή καθισμάτων…΄Ολα αυτά κα­λά όταν καλώς γίνονται. … Αν όμως γίνεται αλόγιστη χρήση, κατα­στρέφουν όχι μόνο την αι­σθη­τική του χώρου, αλλά και εκκοσμι­κεύουν το ναό, μετα­βάλ­λοντάς τον σε αίθουσα θεάτρου με άπλετο και διασπαστικό φωτισμό, με έντονο ενοχλητικό ήχο, με φόρτο κα­θι­σμά­των και φόρτο καλής και κακής τέχνης επίπλων και σκευών…». Τόνιζε ακόμη ότι στον ιερό χώρο της εκκλησίας, όπου διδάσκεται η ταπείνωση, η φιλοπτωχεία, η λιτή ζωή, η ιεροπρεπής σεμνότητα και το μέτρο δεν μπορεί να κυριαρχεί η χλιδή ακόμη και στις τοιχογραφίες, ο «εκπερσισμός» και εν τέλει η δια των μεγα­φώνων διαπό­μπευ­ση των ιερών μυστηρίων.

 Αναφε­ρό­με­νος ο καθηγητής Φουντούλης σε όλα αυτά δεν εξω­ράϊζε το πα­ρελθόν, ούτε μεμ­ψι­μοι­ρούσε για το πα­ρόν, αλλά ορθο­το­μούσε την αλήθεια. Πέρα  όμως από αυτά αναγνώριζε τη σύγχρονη ανα­γέν­νηση στα λει­τουρ­γικά θέματα επι­ση­μαί­νοντας το έντονο ενδιαφέ­ρον του κλήρου και του λαού για τη λατρεία που εκφρά­ζε­ται με τις εκ­­δό­σεις, τα συνέδρια, τις εκπομπές και τη συχνή μετοχή μεγάλου μέρους του εκ­κλη­σιάσματος στη θεία κοινωνία˙ πράγμα σπανιότατο σε παλαιότερες επο­χές. Ε­νώ ε­πέ­­κρινε την παράχρηση των πραγμάτων, έβλεπε ελπιδοφόρο το μέλλον της ορ­θό­δοξης χριστιανικής λα­τρεί­ας.

Το μέγεθος του έργου του δεν μπορεί εύκολα να απο­τιμηθεί. Είναι όμως σί­γουρο ότι όσοι θα ασχολούν­ται στο μέλλον με τη Λειτουργική, τήν Ομιλητική, την Αγιολογία και τις « ιερές τέχνες» είναι αδύνατο να μην αναφέρονται στην με­­γάλη προσφορά του λειτουργιολόγου της Εκ­κλη­σίας Ιωάννη Φου­ντούλη. Οι τίτλοι των έργων του σύμφωνα με το μαθητή του Π. Σκαλτσή υπερβαίνουν τους τετρακόσιους και πλήρης κατάλογος θα δημοσιευθεί στον τόμο που θα εκδοθεί προς τιμήν του. Και κάτι τελευταίο: Ανάμεσα στα άλλα μας άφησε τη μεγάλη παρα­καταθήκη τόσο του ακαδημαϊκού, όσο και του εκκλησιαστικού ήθους και της ανε­ξι­κακίας του. Τις ε­πι­θέσεις που δεχόταν «εκ δεξιών και εξ αριστερών» αντι­με­τώ­πι­ζε με χιού­μορ και δεν είχε ποτέ εμπάθεια για κανέναν.

[Συνεχίζεται]

[19] Καταχωρούνται εδώ τα σημαντικότερα που εκδόθηκαν από την  Ιερά Μητρόπολη Δράμας: Εκκλη­σια­­στική ευταξία, 1986, Κλήρος και λαός ως Σώμα Χριστού,1988, Νηστεία και πνευματική ζωή, 1989, Χρι­στια­νικόν Εορτολόγιον, 1990, Σύμβολα και συμβολισμοί της Ορθοδόξου Εκκλησίας, 1991, Η ενορία ως κοινωνία πιστών και ως Σώμα Χριστού, 1993, Οι ακολουθίες του νυχθημέρου, 1994, Το ΄Αγιον Βάπτισμα, 1996, Το ιερόν μυστήριον του γάμου, 1997, Η Θεία Λειτουργία, 1998, Η Ιερωσύνη κατά τους Πατέρες της Εκκλησίας, 1999, Το ιερόν μυστήριον του Ευχελαίου, 2000, Νεκρώσιμα τελετουργικά, 2001, Το ιερόν μυστήριον της Μετανοίας, 2002.